ÖZEL HABER/AJANS65
Van'ın Erciş ilçesinde Zîlan Çayı üzerinde yapılan HES'e karşı çevrecilerin 8 yıldır sürdürdüğü mücadele sonuç verdi. Van 1. İdare Mahkemesinin verdiği karar sonucunda Zilan Deresi üzerinde faaliyet yürüten HES'in iptaline karar verildi.
Erciş İlçesinde bulunan Zilan Deresi’ne hükümet tarafından 2014 yılında HES yapılması için başlatılan çalışmalar, çevre örgütlerinin mücadelesi ile karşılaştı. Zilan Ekoloji Platformu ve Van ÇEVDER öncülüğünde yürütülen mücadele, sekiz yılın ardından olumlu sonuçlandı. Van 1. İdare Mahkemesi, çevrecilerin açtığı davayı haklı buldu. Mahkeme ÇED (Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir) ruhsatının iptaline karar verdi.
PANDEMİ SÜRECİ FIRSATA DÖNÜŞTÜRÜLDÜ
Van Valiliği Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından 30.03.2012 tarih ve 1318 sayılı yazısı ile 30.03.2012 tarih ve 14 No’lu "ÇED gerekli değildir" kararıyla, Gökakım Elektrik Üretim A.Ş. tarafından alınan ruhsat üzerine 2014 yılında inşaatına başlatılan Zilan HES projesi, köylülerin ve çeşitli sivil toplum örgütlerinin itirazı üzerine durdurulmuştu. Yaşanan itirazlar üzerine HES’in yapılacağı arazilere yönelik Bakanlar Kurulu kararı ile acil kamulaştırma kararı çıkartıldı. Durumu yargıya taşıyan köylüler, geçim kaynaklarının tarım ve hayvancılık olduğunu belirterek, HES’in yapılması durumunda bölgede oluşacak ekolojik tahribat nedeniyle geçimlerini sağlayamayacak duruma geleceklerini ve bu nedenle göç edeceklerini söylediler. Köylüleri haklı bulan Bölge İdare mahkemesi, yürütmenin durdurulması kararı vermişti. Ancak 2017 yılında Bölge İdare Mahkemesinin kararına rağmen HES inşaatına yeniden başlandı. 2020 yılında pandemi sürecinde sokağa çıkma yasaklarını fırsata çeviren şirket, HES inşaatını hızlandırarak 2021 yılında suları tutmaya başladı.
ÇEVRECİLER ÇED RAPORUNUN HUKUSUZ OLDUĞUNA YÖNELİK HUKUKİ MÜCADELE BAŞLATTI
Yaşanan durumu hukuka ve çevre haklarına aykırı bulan çevreciler, Zilan Ekoloji Platformu ve Van ÇEVDER öncülüğünde hukuki mücadele başlattı. Yapılan başvuruda, “Zilan Elektrik Üretim Anonim Şirketi tarafından kurulması planlanan Zilan Regülatörü ve HES Projesine ilişkin Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 2015 tarihli ‘Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir’ kararının hukuka aykırı olduğu, hiçbir gerekçeye dayanmaksızın işlemin tesis edildiği, ÇED yönetmeliğinde öngörülen usullere aykırı olarak kararın alındığı, çevreye olan etkilerinin değerlendirilmediği” belirtilerek iptali istenilmişti.
UZUN VE ZORLU BİR MÜCADELE SONUCUNDA ELDE EDİLEN KAZANIM
Zilan'da HES inşaatı tamamlanıp faaliyet aşamasına geçse de, çevreciler başlattığı mücadelelerinden vaz geçmedi. Zortul Çevre Grubu, Zilan Ekoloji Platformu ve Van ÇEVDER bölgede yaptıkları etkinliklerle ekolojik tahribata dikkat çekti. Aynı zamanda hukuki mücadelelerini de sürdürdüler. Zilan Elektrik Üretim Anonim Şirketi tarafından kurulan "Zilan Regülatörü ve HES'e karşı çevreciler verdikleri hukuk mücadelesini kazandı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ÇED kararını hukuka aykırı bulan mahkeme, HES ruhsatının iptaline karar verdi.,
PROJE HUKUKA AYKIRI
Mahkeme karar açıklamasında projelerin çevresel etkilerinin kümülatif olarak aynı ÇED sürecimde değerlendirilmesi gerekirken, entegre bir projenin tüm etkilerinin bir bütün olarak en başta değerlendirilmesi ve alınacak tedbirlerin de ona göre belirlenmesi olanağının ortadan kaldırılmasına sebebiyet verecek şekilde, projenin parçalara ayrılarak ayrı ayrı ÇED süreçlerine tabi tutulmasının hukuka aykırı olduğuna karar verdi. Kararın devamında ise şu ifadelere yer verildi.
"Proje kapsamında yapılacak ünitelerin inşası sırasında gerekli olan ve temin edilen malzemenin, proje sahasına getirildiği anda direk kullanılacağı belirtilmekte ise de, bunun hayatın olağan akışına aykırı olduğu, aynı durum, kazı sonucu açığa çıkacak malzemelerin direk kullanılacağı gibi bir anlamı da doğurduğu, ancak, ihtiyaç olan malzemenin nerede depolanacağı, biriktirileceği hususu ile bu depolama faaliyeti ve malzemenin temini ve ulaştırılması faaliyetlerinin Proje Tanıtım Dosyası dışında bırakıldığı, Proje Tanıtım Dosyasında, havza bazlı ve kümülatif etki değerlendirmesi yapılmadığı, projenin; iklim değişikliğine, toplum sağlığına, flora-fauanaya, kültür varlıklarına, geçim kaynaklarına ve ekosisteme etkinin yeterli ölçüde değerlendirilmediği, proje kapsamında fayda-maliyet analizi yapılmadığı, ÇED kararına konu projenin tarıma, hayyancılığa, balıkçılığa iktisadi hayata etkileri olup olmayacağı ya da bu etkilerin neler olacağı açıkça ortaya konulmadığı, ilgili projenin kurulduğu alanın 1. derece deprem bölgesi olmasına rağmen bu duruma dair önlemlere, olabilecek senaryolara ayrıntısıyla yer verilmediği....."
‘Herkes dengeli ve sağlıklı bir çevrede yaşama hakkına sahiptir’
Mahkeme heyeti, davalı tarafın taleplerini yerinde bulmayarak reddederken, “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 56'ncı maddesiyle ‘Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir. ‘ hükmü getirilerek çevrenin korunmasına yönelik temel ilke ana hatlarıyla belirlemiştir” ifadelerine yer verildi.
MAHKEME KARARI UMUT VERİCİ
Van 1. İdare Mahkemesinin verdiği karar şu şekilde:
“Yukarıda geniş bir özetine yer verilen bilirkişi raporlarında yer alan hidroloji, su ürünleri, arkeoloji, flora ve fauna uzmanları tarafından, dava konusu proje kapsamında düzenlenen Proje Tanıtım Dosyasında yer verilen alınması gereken önlemlere ilişkin değerlendirmelerin, ilgili uzmanlık alanları itibarıyla yeterli olmayıp eksik olduğu, bu veriler ve değerlendirmeler esas alınmak suretiyle tesis edilen dava konusu "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararının uygun olmadığı, projenin çevresel etkilerinin ilgili uzmanlık alanları cihetiyle daha detaylı incelenmesi ve Çevresel Etki Değerlendirilme raporunun alınması gerektiği açıkça ortaya konulmuştur. Dava dosyasında mevcut bilgi ve belgeler ile bilirkişi raporlarının birlikte değerlendirilmesinden; her ne kadar, anılan raporlarda yer alan inşaat, ziraat ve jeoloji uzmanlarınca, dava konusu işlemin ilgili uzmanlık alanları itibarıyla uygun olduğu yönünde görüş ve kanaat belirtilmiş ise de, özellikle ekolojik canlılığın devamı için gerekli olan can suyu miktarının dere yatağına % ce (% olarak) ne kadar bırakılacağının proje tanıtım dosyasında belirtilmemiş olması ve (buna bağlı olarak DSİ tarafından ölçülecek akım gözlem istasyonu (AGİ) verilerinin hangi referans değer esas alınarak yeterli olup olmayacağı konusunun değerlendirilemeyecek olması) bunun sonucu olarak da alanda can suyuna ihtiyaç duyacak ekolojik çeşitliliğin ihtiyaç duyacağı su miktarının yeterli olamayacağı, yine alanda bulunan su ürünlerinin ve flora-faunanın endemik çeşitliliği bakımından proje tanıtım dosyasının yeterli kapsamda olmadığı görülmektedir....
Bu durumda, Van ili, Erciş ilçesi sınırlarında Zilan Elektrik Üretim Anonim Şirketi tarafından kurulması planlanan "Zilan Regülatörü ve HES (6,32 MWm/6,07 MWe) Proje Revizyonu ve Kapasite Artışı" projesine ilişkin Çevre ve Şehircilik Bakanlığının 20/07/2015 tarih ve E-201523 sayılı "Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir" kararıyla ilgili olarak, Çevre Kanunu ve Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında çevre üzerindeki olumsuz etkilerini, projenin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalarla alınacak önlemlerin ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara göre kabul edilebilir düzeylerde olmayan, projenin çevreye olabilecek olumsuz yöndeki etkilerinin önlenmesi ya da zararının çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için gerekli önlemlerin alınmadığı ve literatür bilgilerine dayalı hazırlanan ve proje özelinde uygun ve yeterli olmayan Proje Tanıtım Dosyasına göre verilen dava konusu "ÇED Gerekli Değildir" kararında hukuka uyarlık bulunmadığı sonucuna varılmıştır. Açıklanan nedenlerle; Dava konusu işlemin iptaline..."
KALÇIK: HERKES ÇOK EMEK VERDİ
Mahkeme kararını verilen uzun soluklu mücadelenin bir emeği olduğuna dikkat çeken Van ÇEVDER Başkanı Ali Kalçık, emeği geçen her kese teşekkürü borç bildiğini söyledi. Kalçık, “her kes çok çalıştı. Hepimiz ortaklaşa büyük bir mücadele verdik, bu gün ise bunun haklı gururunu yaşıyoruz. Özellikle de Ajans65 çalışanlarına teşekkür etmek istiyorum. Hemen her adımda yanımızda oldular. Zilan’a ilişkin çok sayıda haber yaptılar belgeseller yaptılar. Bu anlamda onlar da teşekkürü hak ediyorlar” dedi.
HES’lerin doğaya aykırı olduğunun altını çizen Kalçık, “Van gibi bir coğrafyada, enerji ihtiyacını gidermenin çevreci yönleri vardır. Yenilenebilir enerji açısından Van bir hazine niteliğindedir. Bu çok iyi değerlendirilebilir. Yeter ki girişimcilerin önü açılsın, yete ki gerekli destekler sunulsun” ifadelerine yer verdi. Yaptığı açıklamanın sonunda Kalçık, doğa ve çevreye ilişkin karlılıklarının devam edeceğinin altını çizdi.